Η ιστορία του μελισσοκεριού: Από τις Μούμιες των Αιγυπτίων έως τα Οικολογικά Προϊόντα του Σήμερα

Αν έχεις ασχοληθεί έστω και λίγο με τα κεριά σίγουρα ξέρεις το μελισσοκέρι. Είναι ένα υλικό που ξεχωρίζει, όχι μόνο για την φυσική του προέλευση και το διακριτικό άρωμα μελιού, αλλά και για τη μακριά και συναρπαστική ιστορία του.

Έχεις αναρωτηθεί πώς ένα υλικό τόσο απλό μπορεί να έχει συντροφεύσει τον άνθρωπο για χιλιάδες χρόνια; Εμένα μου δημιουργήθηκε αυτή η απορία καθώς ασχολούμαι με την κατασκευή κεριών πολλά χρόνια, πρόσφατα ξεκίνησα να παρακολουθώ κι ένα σεμινάριο καλλυντικών οπότε ανακάλυψα κι άλλες χρήσεις του κεριού μέλισσας.  Ήθελα λοιπόν να μάθω περισσότερα για την ιστορία του.

 Τελικά το μελισσοκέρι δεν είναι απλά ένα φυσικό υλικό, είναι μια ιστορία που περιμένει να την ανακαλύψεις! Τι λες; Ξεκινάμε; 

Αρχαίοι Πολιτισμοί και Μελισσοκέρι

Στην αρχαία Αίγυπτο,που λες, το μελισσοκέρι είχε εξέχουσα θέση. Χρησιμοποιούνταν στην ταρίχευση (ναι, στις μούμιες!χρησίμευε ως σφραγιστικό για την προστασία τους από την υγρασία και τους μικροοργανισμούς), στις προσφορές προς τους θεούς, αλλά και στην πρώιμη κατασκευή κεριών φωτισμού. Στην Αίγυπτο βρέθηκαν σε ανασκαφές πήλινα κηροπήγια που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα προ Χριστού. 

Οι Αιγύπτιοι επίσης ήταν από τους πρώτους που εκμεταλλεύτηκαν τις ενυδατικές και προστατευτικές του ιδιότητες για την περιποίηση του δέρματος. 

Ποιος ξέρει ίσως τις πρώτες κηραλοιφές να τις έφτιαξαν Αιγύπτιοι! Εμείς πάντως στο σεμινάριο καλλυντικών μάθαμε να φτιάχνουμε και κηραλοιφή και την κηρωτή του Γαληνού, μια παλιά συνταγή με πολλές εφαρμογές. Να νιώσω λίγο Κλεοπάτρα ή όχι ακόμα;

Η αξία του μελισσοκεριού ήταν τόσο μεγάλη στην Αρχαία Αίγυπτο που χρησιμοποιούνταν ακόμα και ως μορφή νομίσματος, ενώ το γεγονός ότι δεν αλλοιώνεται με το πέρασμα του χρόνου το κατέστησε και σύμβολο της ψυχής

Fun fact: Υπάρχουν ενδείηεις ότι οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν και ως υλικό συγκόλλησης! Είναι πιθανό το μελισσοκέρι να χρησιμοποιήθηκε σε συνδυασμό με άλλες ουσίες για τη συγκόλληση διαφόρων υλικών, όπως λίθων και ξύλου, σε αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά έργα

Και δεν ήταν μόνο οι Αιγύπτιοι! Στην Κίνα, το μελισσοκέρι είχε επίσης ιδιαίτερη σημασία ήδη από το 2500 π.Χ., όπου χρησιμοποιούνταν ως συστατικό σε βερνίκι νυχιών (ουάου!) και φάρμακα.Έχει βρεθεί διατηρημένο σε πήλινα αγγεία από την 5η χιλιετία π.Χ., όπου λειτουργούσε ως στεγανωτικό για να τα καταστήσει αδιάβροχα.

Πέρα από την Αίγυπτο και την Κίνα, και άλλες αρχαίες κοινωνίες αναγνώρισαν την αξία του μελισσοκεριού. Αρχαίοι Πέρσες και Ασσύριοι το χρησιμοποίησαν για ταρίχευση, ενώ το χρησιμοποιούσαν και οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι σε ποικιλία εφαρμογών.

Fun fact: Στην ελληνική μυθολογία, ο Δαίδαλος κατασκεύασε φτερά από φτερά πουλιών και κερί μέλισσας για να δραπετεύσει από την Κρήτη με τον γιο του Ίκαρο

Το κερί της μέλισσας και οι χρήσεις του στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη

 Στην Ελλάδα, το συναντάμε κηραλοιφές και φαρμακευτικές συνταγές του Ιπποκράτη, ενώ έφτιαχναν ομοιώματα και στέφανα από κερί για τις εαρινές θρησκευτικές γιορτές τους.

 Οι Ρωμαίοι το προτιμούσαν ιδιαίτερα για τη δημιουργία σφραγίδων και ως βασικό υλικό στη γραφή πάνω σε ξύλινες πινακίδες καλυμμένες με κερί (tabulae ceratae), οι οποίες ήταν πρόδρομοι των σημειωματάριων και των βιβλίων. 

Αυτές οι πινακίδες που λες ήταν ξύλινες καλυμμένες με στρώση μελισσοκεριού, πάνω στις οποίες έγραφαν χρησιμοποιώντας μια γραφίδα, σαν στιλό χωρίς μελάνι φαντάσου (stylus). Όταν ήθελαν να διαγράψουν το κείμενο, απλά θέρμαιναν το κερί και το εξομάλυναν, δημιουργώντας μια νέα «σελίδα». 

Αυτές οι πινακίδες ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες για καθημερινές σημειώσεις, νομικά κείμενα και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Μάλιστα, έχουν βρεθεί τέτοιες πινακίδες στην Πομπηία και σε ρωμαϊκές αποικίες στη Βρετανία, όπως στο φρούριο Vindolanda.

Άλλα χρήσιμα στοιχεια που βρήκα για τη χρήση του κεριού μέλισσας εκείνη την εποχή:

•  Ο αγαλματοποιός Λυσίστρατος Σικυώνιος χρησιμοποιούσε κέρινα προπλάσματα ήδη από τον 4ο αιώνα π.Χ. 
• Ο Πλούταρχος αναφέρει τη χρήση κεριών σε γάμους και άλλες τελετές. Τα κεριά τους κατασκευάζονταν από λίπος βοοειδών και προβάτων, ο φωτισμός με μελισσοκέρι ήταν προνόμιο μόνο των εύπορων.
•  Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Pliny) αναφέρει ότι έβαζαν κίτρινο μελισσοκέρι σε αλατόνερο για να το κάνουν λευκό!

Fun fact: Φημολογείται ότι οι Ρωμαίοι στρατιώτες μετέφεραν πάντοτε μαζί τους κερί μέλισσας ως μέρος του κιτ επιβίωσής τους. Το χρησιμοποιούσαν για αδιάβροχη προστασία των όπλων και ως ιατρικό βοήθημα σε πληγές. Οι αναφορές αυτές όμως δεν έχουν επιβεβαιωθεί.

Η χρήση του μελισσοκεριού στη Βυζαντινή και Μεσαιωνική Περίοδο

Κατά τη Βυζαντινή περίοδο το μελισσοκέρι είχε ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική λατρεία. Οι εκκλησιαστικές λαμπάδες από καθαρό μελισσοκέρι χρησιμοποιούνταν στους ναούς, καθώς το καθαρό φως που παρείχαν θεωρούνταν ιερό. Στις μέρες μας εξακολουθεί να παίζει ρόλο στη θρησκευτική λατρεία παρόλο που έχει αντικατασταθεί μερικώς από την παραφίνη λόγω κόστους.

 Παράλληλα, ήταν βασικό υλικό στην τεχνική της εγκαυστικής ζωγραφικής, όπου το κερί αναμειγνυόταν με χρωστικές ουσίες για τη δημιουργία εικονών και τοιχογραφιών. Ο εικαστικός Αλέξης Αυλάμης αναβιώνει σήμερα την τεχνική αυτή που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα προ Χριστού αν όχι νωρίτερα.

Το Μεσαίωνα τα κεριά από μελισσοκέρι χρησιμοποιούνταν για τον φωτισμό σπιτιών, εκκλησιών και δημόσιων κτιρίων, ενώ η κηροπλαστική άκμασε ως τέχνη, ιδιαίτερα στην Ιταλία και τη Γαλλία.

Τον 13ο αιώνα περιπλανώμενοι κηροποιοί πήγαιναν από πόρτα σε πόρτα, φτιάχνοντας καντήλια και κεριά για τους «φτωχούς» πελάτες τους από λίπος και για τους πλουσιότερους από μελισσοκέρι. Τα πρώτα καλούπια για την κατασκευή κεριών εμφανίζονται τον 15ο αιώνα στο Παρίσι.

Fun fact: Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν κεριά από μελισσοκέρι στις βασιλικές τελετές για να τονίσουν την αγνότητα και τη θεϊκή τους εξουσία.

Το μελισσοκέρι στην Αναγέννηση και στη Νεότερη Ιστορία

Κατά την Αναγέννηση, η χρήση του μελισσοκεριού εξαπλώθηκε στην παραγωγή κεριών για φωτισμό, αλλά και στη δημιουργία σφραγίδων για σημαντικά έγγραφα και επιστολές. Ταυτόχρονα, οι καλλιτέχνες συνέχισαν να το χρησιμοποιούν σε γλυπτικές δημιουργίες και μίξεις χρωμάτων.

 Τον 19ο αιώνα, η ανακάλυψη της στεατίνης και της παραφίνης έφερε επανάσταση στην παραγωγή κεριών, κάνοντάς τα πιο προσιτά και έτσι ο φωτισμός με κεριά δεν ήταν πλέον προνόμιο των ανώτερων τάξεων. Το μελισσοκέρι όμως παρέμεινε δημοφιλές για την ποιότητα και την καθαρή καύση του, ενώ άρχισε να χρησιμοποιείται και στην παραγωγή σαπουνιού και άλλων προϊόντων προσωπικής φροντίδας.

Fun fact: Στη Μεσαιωνική Ευρώπη, οι φόροι συχνά πληρώνονταν με μελισσοκέρι αντί για χρήματα! Το 1300, κάθε Γάλλος αγρότης έπρεπε να πληρώνει ετήσιο φόρο 2 λίβρες κερί μέλισσας

Το Μελισσοκέρι στη Σύγχρονη Εποχή

Σήμερα, το μελισσοκέρι χρησιμοποιείται ευρέως σε χειροποίητα κεριά και λαμπάδες,σε καλλυντικά προϊόντα χειροποίητα και μη, στη συσκευασία κάποιων τυριών, ακόμα και στην κατασκευή βιολογικών food wraps ως αντικατάσταση της πλαστικής μεμβράνης.Χρησιμοποιείται επίσης στην παραγωγή γυαλιστικών επίπλων, γυαλιστικών παπουτσιών και άλλων προϊόντων που χρησιμοποιούμε όλοι στα σπίτια μας.

Το μελισσοκέρι εξακολουθεί να είναι ακριβό σαν πρώτη ύλη με την τιμή του ανά κιλό να είναι 4 φορές πάνω από την τιμή της παραφίνης και δύο φορές πάνω από την τιμή του κεριού σόγιας.

 Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί του παγκοσμίως είναι η Κίνα, η Αιθιοπία, το Μεξικό και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η παγκόσμια ζήτηση για μελισσοκέρι αυξάνεται λόγω της στροφής προς τα φυσικά προϊόντα και τις βιολογικές λύσεις. 

Αν θέλεις κι εσύ να μάθεις πώς να το χρησιμοποιείς για να φτιάχνεις τις πιο φυσικές και οικολογικές λαμπάδες έλα στα σεμινάρια προχωρημένων στο ftiaxto στο Μαρούσι (μπορείς να παρακολουθήσεις τα μαθήματα και εξ αποστάσεως online) . Για αναλυτικές πληροφορίες μπορείς να στείλεις μέιλ στο seminars@ftiaxto.gr

Από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι τη σύγχρονη εποχή, το μελισσοκέρι αποδεικνύεται ένα πολύτιμο δώρο της φύσης. Οι μοναδικές του ιδιότητες το καθιστούν πολύτιμο για δημιουργούς, καλλιτέχνες και όσους αναζητούν οικολογικές λύσεις.

 Η ιστορία του αποδεικνύει ότι, παρά τις αλλαγές των εποχών, το μελισσοκέρι παραμένει ένα διαχρονικό υλικό με αμέτρητες χρήσεις και ωφέλειες.

Εσύ, έχεις χρησιμοποιήσει ποτέ μελισσοκέρι στις δημιουργίες σου; Μοιράσου την εμπειρία σου στα σχόλια! 😊

Πηγές:

https://coproducts.co.nz/beeswax-history-and-origin/

https://bzzwax.com/blogs/all-beeswax/beeswax-through-history-from-prehistory-to-current-days

https://www.lifo.gr/culture/eikastika/alhimiko-melissokeri-toy-alexi-aylami

https://apitherapy.com/wp-content/uploads/2022/03/Beeswax-Book-Chapter-2-Stefan-Bogdanov2014.pdf

http://www.roemischer-vicus.de/downloads/tabulae_ceratae.pdf

https://bit.ly/3CIrK8K

https://candles.org/history/

https://beeio.pl/en/history-of-beeswax/

https://www.researchgate.net/publication/304012171_Beeswax_History_Uses_Trade

https://heavenlyhoneycompany.com/what-is-beeswax/

https://brill.com/view/journals/aion/42/1/article-p82_6.xml